Buurtsupermens: hokjesdenken in onze maatschappij

Titel
Buurtsupermens
Oorspronkelijk
コンビニ人間 [Konbini Ningen]
Auteur
Sayaka Murata
Vertaling
Luk Van Haute
Uitgeverij
Nijgh & van Ditmar
Jaar
2019
Pagina's
143

Buurtsupermens (Convenience Store Woman) is het tegelijkertijd grappige en ontroerende verhaal van Keiko. Ze werkt al achttien jaar in een supermarkt en dit vormt haar identiteit. Ze is ontzettend tevreden met haar baantje in de Japanse buurtsupermarkt. Daar heeft ze een functie én een handleiding om te volgen. Bovendien zijn er voldoende mensen aanwezig, zowel klanten als collega’s, wiens gedrag ze kan spiegelen. Keiko verwelkomt iedere dag vol goede moed de klanten in de winkel. Haar omgeving maakt zich echter zorgen. Waarom heeft ze geen man? Geen kinderen? En waarom werkt ze al jarenlang part-time? Buurtsupermens is een prachtige en ietwat bevreemdende roman over ‘anders zijn’, maar ook over het hokjesdenken in onze maatschappij.

 Buurtsupermens - Sayaka Murata

De perfecte winkelbediende

De 36-jarige Keiko is anders dan anderen. Dat beseft ze zelf maar al te goed. En juist daarom werkt ze al achttien jaar met veel plezier in een Konbini, een Japanse buurtsupermarkt die 24 uur per dag open is. De rol van winkelmedewerker past haar als een handschoen. Vanaf de eerste werkdag heeft ze alle taken en alle standaardzinnetjes als een spons in zich opgezogen. Ze weet precies hoe ze zich moet gedragen.

Dat is in het echte leven wel anders. Keiko heeft nooit iets begrepen van de wereld en de mensen om haar heen. Verschillende flashbacks uit haar jeugd tonen aan dat ze in alledaagse situaties anders handelt dan anderen. In haar kleuterschoolperiode werd er bijvoorbeeld een dood vogeltje gevonden. Alle klasgenootjes van Keiko zijn verdrietig. Zij stelt echter aan haar moeder voor om de vogel op te eten. En dan was er die keer op de basisschool toen Keiko twee vechtende jongens uit elkaar wilde halen door eentje hard met een spade op zijn hoofd te slaan. Beide situaties leverden haar straf op, terwijl ze niet begreep wat ze fout had gedaan.

I never repeated the kind of trouble I’d caused in primary school, but still my parents worried that I wouldn’t survive in the real world. And so, believing that I had to be cured, I grew into adulthood.

Om haar ouders te plezieren – en uit angst nog meer fouten te maken, heeft ze besloten zich gedeisd te houden. Haar copingmechanisme: ze observeert haar omgeving voortdurend en probeert wat ze hoort en ziet zo goed mogelijk na te doen. Vooral haar collega’s vormen een bron van inspiratie. Naast haar rol als winkelbediende, speelt Keiko dus ook de rol van ‘normaal’ persoon.

Buurtsupermens - Sayaka Murata

Verwachtingen van buitenaf

Hoewel Keiko perfect tevreden is met haar leven, moet ze constant opboksen tegen de verwachtingen van anderen. Zeker nu ze de dertig gepasseerd is, vinden familie en vrienden dat het tijd is voor een man en een gezin. Daarnaast verwacht men van haar een professionele ambitie en een échte job. Want op zo’n part-time baan in een buurtsuper wordt enorm neergekeken .

When you work in a convenience store, people often look down on you for working there. I find this fascinating, and I like to look them in the face when they do this to me. And as I do so I always think: that’s what a human is.

Buurtsupermens is vlot en vol humor geschreven, maar heeft wel degelijk een diepere laag. Het verhaal staat in het teken van de innerlijke twijfel van Keiko. Moet ze haar gelukkige leventje aanpassen om de maatschappij gelukkig te houden? Is het geluk van anderen belangrijker dan haar eigen geluk?

These past two weeks I’d been asked fourteen times why I wasn’t married. And twelve times why I was still working part-time. So for now I’d decide what to eliminate from my life according to what I was asked about most often I thought.”

Buurtsupermens - Sayaka Murata

Herkenbaar voor velen

Sayaka Murata durft in deze roman de verwachtingen van de maatschappij aan de kaak te stellen. Waarom is professionele ambitie zo belangrijk? Waarom ligt er zoveel nadruk op huisje-boompje-beestje? Is het niet zo dat ieders individuele geluk de grootste prioriteit zou moeten hebben? Deze vragen zijn herkenbaar voor velen – of je nu in een supermarkt werkt of niet. Iedereen krijgt in het dagelijks leven te maken met druk van buitenaf en verwachtingen van anderen. Juist daarom denk ik dat dit dunne boekje zoveel indruk maakt.

When something was strange, everyone thought they had the right to come stomping in all over your life to figure out why. I found that arrogant and infuriating, not to mention a pain in the neck. Sometimes I even wanted to hit them with a shovel to shut them up, like I did that time in elementary school.

Het feit dat Keiko ‘anders is dan anderen’ is duidelijk doorheen heel Buurtsupermens. Je zou jezelf kunnen afvragen of ze misschien een vorm van autisme heeft. Haar desinteresse in seks zou bovendien kunnen betekenen dat Keiko a-seksueel is. Toch kiest de auteur ervoor om geen labels op haar hoofdpersonage te plakken. Ik denk dat dit een bewuste keuze is. Tijdens het lezen probeer je – zeker in het begin – te bedenken wat Keiko anders maakt dan anderen. Gaandeweg het verhaal besef je dat het hier helemaal niet om draait. Het is niet aan anderen om te oordelen over wie dan ook. Het is niet aan anderen om labels te plakken. Nee, het belangrijkste is dat Keiko gelukkig is – en dat mensen van buitenaf eens stoppen zich overal mee te bemoeien.

The normal world has no room for exceptions and always quietly eliminates foreign objects. Anyone who is lacking is disposed of.

Er bestaat een handleiding om een goede winkelbediende in een buursuper te zijn – en dat is eentje die Keiko nauwgezet naleeft. Ze voldoet perfect aan alle verwachtingen: ze is beleefd, groet alle klanten, werkt snel en vult de voorraad netjes aan. In het echte leven lukt het de modelmedewerkster veel minder aan de verwachtingen van de maatschappij te voldoen. Het huwelijk en een gezin zijn niet aan haar besteed. Sayaka Murata toont op intrigerende wijze aan dat onze samenleving bol staat van de sociale conventies. Buurtsupermens is een grappig, maar tegelijkertijd pijnlijk verhaal.

Buurtsupermens - Sayaka Murata

Hoewel er een Nederlandse vertaling is verschenen, las ik Convenience Store Woman in het Engels.

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!