De wateraap: prachtig debuut over gender en de eigen identiteit

Titel
De wateraap
Auteur
Mariken Heitman
Uitgeverij
Atlas Contact
Jaar
2019
Pagina's
192

De wateraap is een verrassend debuut van Mariken Heitman. Biologiestudente Elke is op zoek naar het ware verhaal van deze wateraap, maar vooral ook naar zichzelf. Wie ben je als je je vrouw noch man voelt? Een actueel verhaal over gender en de zoektocht naar de eigen identiteit, aangevuld met een voelbare liefde voor de natuur. Het boek is prachtig geschreven en bevat zeer veel herkenbare passages – tijdens het lezen heb ik heel wat bijzondere quotes genoteerd. Alleen het einde voldeed niet honderd procent aan mijn verwachting. Hoewel het verhaal niet anders had kunnen eindigen, vond ik dat het allemaal opeens heel snel ging. De reis naar de laatste pagina was echter een prachtige.

De wateraap - Mariken Heitman

De theorie van de wateraap

Biologiestudente Elke raakt tijdens haar studie gefascineerd door de theorie van de wateraap, een evolutionaire maar onbewezen link tussen aap en mens. Deze theorie stelt dat er in de evolutie van aap naar mens een tussenvorm was die in of bij het water leefde, een korte, natte episode die onze menswording onherroepelijk vorm gaf. Elke voelt zich verwant met deze aap. Ook zij is een tussenvorm. Niet tussen mens en aap, maar tussen man en vrouw. En tussen kind en volwassene. Vanaf het moment dat de puberteit zijn intrede maakte, worstelt Elke. Wie is ze eigenlijk?

Ze zette de vaas op mijn tafel en vroeg of ik een jongen of een meisje was. Een meisje, antwoordde ik iets te snel en ik deed wat ik altijd deed: ik probeerde niets van die vraag te vinden, niet te blozen in ieder geval, of weg te kijken. In deze leeftijdsfase vroegen kinderen dat aan iedereen.

Man of vrouw

Het onderwerp gender is aanwezig doorheen heel het boek. Elke vindt het moeilijk om zichzelf in het hokje man of vrouw te plaatsen. Ze is in zichzelf gekeerd en denkt veel na over haar eigen identiteit. Het is echter geen personage dat op de barricades springt of actie voert voor genderneutrale wc’s. Juist de reflectieve manier waarop ze naar zichzelf kijkt, zonder de samenleving te willen veroordelen maakt het boek erg leerzaam.

‘Is het belangrijk, man of vrouw te zijn?’ De vraag lag voor de hand, leek relevant totdat ik hem hardop uitsprak.

Tegelijkertijd is het verhaal erg herkenbaar. Vooral de passage die zich afspeelt in een openbaar toilet kwam me erg bekend voor. Als Elke naar het vrouwentoilet gaat, wordt ze vaak aangekeken door de andere vrouwen. Of er zelfs op aangesproken dat ze zich in de verkeerde toiletruimte bevindt. Andere vrouwen zien in haar een man. Als vrouw met kort haar en een jongensachtige uitstraling is dit iets wat ik in mijn leven al meerdere malen heb meegemaakt. Alleen zijn mijn reacties meestal niet zo bedeesd als die van Elke.

De wateraap - Mariken Heitman

De pracht van de natuur

Iedere zomer helpt Elke haar oudtante Ko in de moestuin. Ze zaait bieten, stekt kool en wiedt onkruid. In de tuin observeert ze het leven van groeien tot sterven. Het is dan ook in deze tuin dat ze besluit om zelf te gaan leven en van haar obsessie voor de wateraap haar afstudeeronderzoek te maken.

Dat Mariken Heitman biologe is, met een liefde voor alles wat groeit en bloeit, merk je aan alles. De prachtige bewoordingen waarmee ze schrijft over het buitenleven – van een vos tot de composthoop – doen je verlangen om je regenlaarzen boven te halen en een wandeling te maken op het platteland. De wateraap lijkt bijna een ode aan de natuur.

Op reis naar Wenen

Wanneer Elke besluit de wateraap tot haar afstudeeronderwerp te maken, gaat ze op reis naar Wenen. Daar woont een onderzoekster die hét boek schreef over de wateraap. Een boek dat Elke altijd met zich mee draagt. In een nieuwe stad, kan ze ook een nieuwe Elke zijn.

Alle grote steden leken op elkaar. Misschien kwam het door de standbeelden: de mannen op paarden, de turende of vorsende mannen, de mannen die Turken, Moren, katholieken of juist gereformeerden, draken of een combinatie daarvan hadden verslagen, die mannen kwamen me bekend voor. De vraag die onbeantwoord bleef, was of ik in elke grote stad dezelfde was. Want zo voelde het niet.

In Wenen wordt Elke verliefd. Kan de liefde haar helpen zichzelf te vinden? Of krijgt ze hierbij meer hulp van de dichter? Een mysterieus personage, dat bijna een mentorrol vervult voor Elke. Als lezer wilde ik haar af en toe een schop onder de kont geven en gelukkig is de dichter degene die dit ook in werkelijkheid doet. Al geven deze ontmoetingen het boek ook onverwacht een magisch realistisch tintje.

Ze had me gekust. Ik was de gekuste. Daarna wilde ze met me dansen. Ze kon niet weten dat ik niet eerder zo zoende. Zo gemeend. Alle aarzeling leek uit me verdwenen. Ik was veranderd in een rechte lijn zonder begin.

Elke voelt zich man noch vrouw, volwassene noch kind. Als haar afstudeeronderwerp – de wateraap – haar naar Wenen leidt, krijgt ze de kans om zichzelf opnieuw uit te vinden. Ze wordt verliefd. Kan ze net als de wateraap aan land gaan?

De wateraap - Mariken Heitman

Met dank aan VBK Uitgevers voor het opsturen van een leesexemplaar.

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!

2 reacties

  • Annemieke

    23/04/2019 at 06:02

    Oh deze klinkt wel heel interessant en gezien het niet zo lang is wil ik deze wel eens lezen terwijl het toch geen fantasie is. 😉

    • Marcia van der Zwan

      23/04/2019 at 16:21

      Ik ben heel benieuwd wat je ervan gaat vinden!

Reageren is niet meer mogelijk.