De zwarte messias: het tragische levensverhaal van een voormalige slaaf

Titel
De zwarte messias
Auteur
Chika Unigwe
Uitgeverij
De bezige bij
Jaar
2013
Pagina's
293

In De zwarte messias vertelt Gustavas Vassa (geboren als Olaudah Equiano) het verhaal van zijn turbulente leven. Als kind wordt hij samen met zijn zus in Nigeria gekidnapt en verkocht als slaaf. Vassa reist de bewoonde wereld rond, van Amerika tot Europa, en wroet zich een weg naar de vrijheid. Chika Unigwe heeft zich voor deze prachtige roman gebaseerd op een waargebeurd verhaal en neemt haar lezers mee naar het Londen van 1796. De zwarte messias is een bijzonder ontroerend verhaal over slavernij en racisme, maar ook over liefde en religie.

Zelfs een slaaf die goed wordt behandeld, mist het meest waardevolle bezit dat er bestaat: zijn vrijheid. Leven in gevangenschap degradeert een mens.

De zwarte messias - Chika Unigwe

Van slaaf tot vrij man

Na het overlijden van zijn geliefde Susanna (met wie hij slechts vier jaar huwelijksgeluk heeft gekend) ligt Gustavus Vassa emotieloos in bed. Hij weigert eruit te komen. Vanaf zijn ziekbed vertelt Vassa zijn levensverhaal  – over zijn verleden als slaaf en de ontmoeting met de liefde van zijn leven – aan de witte man die aan zijn bed zit. Zijn verhaal begint bij de georganiseerde ontvoeringen in Nigeria ten bate van de slavenmarkt en de plantagelandbouw in Amerika. Op elfjarige leeftijd wordt Vassa samen met zijn zus ontvoerd, verscheept naar Amerika en verkocht als slaaf. In de hierop volgende jaren heeft hij veel verschillende meesters. Van meesters die het beste met hem voor hebben tot gewelddadige meesters.

Ik had een meester die me ooit geselde omdat ik zong in het Ibo, mijn moedertaal. Hij beval me die taal te vergeten, menende dat niet alleen mijn lichaam, maar zelfs mijn ziel zijn eigendom was. Hoe, mijnheer, vraag ik u, kun je eigenaar zijn van andermans ziel? ‘En waag het niet om zelfs maar te dromen in dat heidense koeterwaals!’ brulde hij tegen me alsof hij mij kon bevelen hoe en wat te dromen, alsof hij ook in het land der dromen de lakens uitdeelde.

Tijdens zijn jaren als slaaf leert Vassa zichzelf lezen en schrijven. Bovendien vindt hij de weg naar God. Rond zijn dertigste lukt het hem zichzelf vrij te kopen. Hij verhuist naar Engeland en speelt een belangrijke rol in de abolitionistische beweging die zich inzet voor de afschaffing van de slavernij. In 1789 publiceert hij zijn autobiografie, een boek over de droevige omstandigheden in het leven van de slaaf. Hierdoor geniet hij enige bekendheid als schrijver. In Engeland ontmoet hij overigens ook de liefde van zijn leven: de Britse Susanna Cullen.

Slavernij maakt wrede zaken los in mensen, zowel bij de eigenaars als bij degenen die eigendom zijn.

De zwarte messias - Chika Unigwe

Van Chika Unigwe las ik eerder Fata Morgana.

Rouwen om een verloren geliefde

De zwarte messias begint in 1796, wanneer Vassa overmand wordt door verdriet. De diepe rouw waarin hij verkeert, maakt het hem onmogelijk zijn bed te verlaten. Zijn verdriet over de dood van Susanna vormt de rode draad in het ophalen van oude herinneringen. Herinneringen aan de slavernij en zijn jeugdjaren in Nigeria, worden afgewisseld met het liefdesverhaal tussen Vassa en Susanna. Ook vertelt hij uitgebreid hoe hij zich tot het christendom bekeerde. Het christelijke gedachtegoed is duidelijk aanwezig in zijn levensverhaal. Nu zijn geliefde Susanna echter door een wrede ziekte van hem is weggerukt, kan het geloof Gustavas Vassa maar weinig troost bieden. Hij weet zelfs niet of hij nog wel in God geloofd.

Wat kan mij de beweging nog schelen waar ik met hart en ziel voor streed? Kijk, zo met één veeg maai ik alle documenten van de schrijftafel! Zo! Iemand anders zal de zaak weer oppikken en strijd leveren totdat die mensonterende slavenhandel is afgeschaft. Wat kan mij de godsdienst nog schelen die ik zo hartstochtelijk preekte? Ik heb mijn bijbel hier voor me, maar de woorden bieden me geen troost meer. God heeft me verlaten.

De zwarte messias - Chika Unigwe

Nigeriaanse levenslessen

De schrijfstijl van Chika Unigwe leest vlot en past bij de tijdsgeest in het boek. Je waant je helemaal in de periode van de late Verlichting. Meermaals onderbreekt ze het verhaal om de lezer rechtstreeks aan te spreken. Met zinnen als ‘Waarde lezer, staat u mij toe enig beslag op uw tijd te leggen’ voelt de lezer zich extra betrokken bij het verhaal. Niet luisteren naar het tragische levensverhaal van de voormalige slaaf is geen optie. Gustuvas Vassa bedient zijn luisteraars ook van vele levenslessen.

Meningen zijn als billen, zeggen de Ibo, iedereen heeft ze.

In zijn jeugdherinneringen zitten bijzonder mooie ‘wijsheden uit Iboland’ verborgen. Prachtige slagzinnen die de lezer op een andere manier naar de wereld doen kijken. De ene keer met een glimlach en dan weer met een traan. Dat Vassa trots is op zijn thuisland moge duidelijk zijn. Unigwe laat hiermee bovendien zien dat er grote verschillen bestaan tussen de Afrikaanse en de westerse cultuur.

Toen ik een kleine jongen was in Afrika, hield mijn vader me altijd voor dat de man die zichzelf niet de waarheid vertelt, het niet verdient dat er een penis aan hem groeit.

Fata Morgana - Chika Unigwe

Dochter van Gustavus Vassa

De epiloog biedt de lezer nog een heerlijk toetje in vijf hoofdstukken. Jo-Jo, de dochter van Gustavas Vassa en Susanna, viert haar eenentwintigste verjaardag en ontvangt de grote erfenis van haar overleden ouders. Dit maakt haar naast een knap meisje dat goed pianospeelt en prachtig Frans spreekt ook een vermogende jonge vrouw. Grootmoeder verwacht dat het vanaf nu huwelijksaanzoeken zal regenen. Haar grootmoeder zegt het niet met zoveel woorden maar Jo-Jo weet wat de witte vrouw denkt: dankzij de erfenis zal ze in mindere mate als een halfbloed worden gezien, haar fortuin zal haar minder donker maken. Zowel in het hoofdverhaal als in de epiloog zien we dat witte mensen veel vooroordelen hebben over zwarte Afrikanen.

Jouw vader was alleen Afrikaan qua huidskleur, lieve kind. Zijn hart was het witste van alle. Hij was een Engelse heer. Altijd onberispelijk gekleed. Je zou haast vergeten dat hij Afrikaan was.

Jo-Jo is haar tijd ver vooruit. Ze vraagt zich af of ze eigenlijk wel wil trouwen en benijdt mannen om hun vrijheid. Als jonge, zwarte vrouw zit ze gevangen in de denkbeelden van haar tijd. In het dagelijks leven krijgt ze te maken met vooroordelen en racisme. Nu, bijna twee eeuwen later, is dat helaas voor veel zwarte vrouwen nog altijd de realiteit.

De zwarte messias is een inspirerende historische roman over slavernij, racisme en religie. Chika Unigwe geeft een gezicht aan de historische figuur Gustavus Vassa. 

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!